Islam tarihinde, hadis alaninda önemli bir yere sahip olan Imam Buhari, 810 yilinda (Buhara’da) dogdu, 870 yilinda vefat etti.
Erken yaslarinda ilim tahsil etmeye basladi. Hadisleri toplamak için Mekke, Medine, Basra, Sam’da kaldi ve on alti yil çalisarak 600 bin hadis topladi ve “Camiu’s-saḥiḥ” adli hadis külliyatini topladigi bu 600.000 hadisten seçerek meydana getirdi. Camiu’s-saḥiḥ adli eseri 7275 hadisten meydana gelmektedir. Tekrarsiz rivayetlerin sayisi da 4 bin kadardir.
Camiu’s-saḥiḥ, mümkün oldugunca kisa ve özlü olmasi için, senedinde genellikle bütün raviler degil, sadece ilk ravinin adi verilerek telif edilmistir. Senet zincirinde bütün raviler verilmedigi için, bazi alimler tarafindan kusurlu kabul edilmis ve tenkide ugramistir.
Imam Buhari vefat ettiginde talebeleri onun topladigi hadisleri muhafaza etmeye devam ettiler. Ellerinde üç nüsha vardi; ikisi zamanla önemini yitirdi; sadece Firebri adindaki bir ögrencisinin nüshasi kaldi. Bugün elimizde bulunan metin (Camiu’s-saḥiḥ) Firebri’nin nüshasidir.
Firebri’nin ölümünden sonra talebeleri, bu nüshayi muhafaza etmeye devam ettiler. Zamanla birçok nüsha meydana geldi. Ali b. Muhammed el-Yunini (ö.1301), çesitli kollara ayrilarak kendisine kadar gelen nüshalardan birkaç rivayeti birlestirerek yeni bir nüsha olusturdu. Günümüze kadar gelen nüsha da el-Yunini’nin nüshasidir ve zamanla pek çok dilde baskisi yapilmistir.
Bu girizgahtan sonra gelelim asil konuya; yani Camiu’s-sahih’in Kur’an’la esitlenmesine…
Ilim/bilim tarihine baktigimizda, kimi eserlerin veya müelliflerin asiri derecede yükseltildigini ve “kendileri olmak”tan çikartildigini görürüz. Tabi ki bu durum, müelliflerin hatasindan ziyade talebelerinin (takipçilerinin) hatasidir. Mesela, Numan b. Sabit (Ebu Hanife), “ben imamlarin büyügüyüm” demedigi halde “imam-i azam” oldu. Celaleddin-i Rumi, “ben sizin mevlanizim” demedigi halde, “Mevlana” oldu. Said-i Nursi, “ben asrin dehasiyim” demedigi halde, “bediuzzaman” oldu.
Imam Buhari de “benim Camiu’s-saḥih eserim Kur’an gibidir” demedigi halde, zamanla öylesine “takdis” edilmis ki nerdeyse Kur’an ile “esdeger” hale getirilmistir. Simdi örnekler sunalim.
1. Camiu’s-sahih sevap kazanmak maksadiyla okundugu gibi, maddî ve manevi sikintilardan, belalardan kurtulmak ve her türlü murada nail olmak arzusuyla da okunmustur. Iranli alim olan Kirmani (1384), kendi devrinde Islâm ülkelerinden birinde sultan rahatsizlandiginda, sifa bulma ümidiyle Ṣaḥiḥ-i Buḫari okunmasini tavsiye etmistir.
2. Ibn Ebu Cemre (ö.1300), Ṣaḥiḥ-i Buḫari’nin, sikintili günlerde okundugu takdirde insanlari huzura kavusturdugunu, deniz seyahatine çikarken birlikte götürülmesi halinde geminin batmadigini söylemektedir. Ibn Ebu Cemre, bütün bu meziyetleri, duasi makbul bir kisi olan Buhari’nin okuyucularina dua etmesiyle açiklamaktadir.
3. 1281 yilinda Tatarlar Suriye’ye girdigi zaman Melik Mansur Kalavun, onlara karsi koymak üzere yola çikmadan önce Ṣaḥiḥ-i Buḫari okunmasini emretmis, âlimler de hatim günü cumaya gelecek sekilde eseri muhtelif celseler halinde okumuslardir.
4. 1505 yilinda Misir sultaninin bahçesinde kurulan büyük bir çadirda Ṣaḥiḥ-i Buḫari hatmi yapildigini haber veren Misirli tarihçi Ibn Iyas, daha önceki tarihlerde eserin sarayda okundugunu, hatim merasiminin büyük sarayda yapildigini, bu esnada kadilara ve ileri gelen âlimlere hil‘atler giydirilip keselerle bahsisler verildigini; ancak daha sonralari hatmin Kale Camii’nde okunup sultanin huzurunda yapilan kisa bir merasimle bitirildigini söylemektedir.
5. 1581’de Osmanli ordusundan korkarak Merakes’teki tahtini birakip Fas’a kaçan Sultan Ahmed el-Mansûr, III. Murad’in kendisini bagislamasi üzerine tekrar tahtina dönerken, Faslilar tarafindan halifelere yapildigi gibi Ṣaḥiḥ-i Buḫari okunarak ugurlandi. O devirlerde Magrib’de düsmana karsi zafer kazanildigi zaman yapilan merasimlerde Kur’an’i Kerim ile birlikte Ṣaḥiḥ-i Buḫari hatimleri yapildigi, hatta yemin merasimlerinde Kur’an’i Kerim üzerine yemin yapildigi gibi, Ṣaḥiḥ-i Buhari üzerine de yemin edildigi bilinmektedir.
6. Fas Sultani Ismail b. Serif (1646-1727), zenci kölelerden olusan “Abîdü’l-Buhari” (Buhari’nin hizmetkarlari) adinda bir muhafiz alayi kurdu. Ṣaḥiḥ-i Buḫari üzerine yemin ettirerek onlardan sadakat sözü aldi ve kendilerine bir Ṣaḥiḥ-i Buḫari nüshasi teslim edip onu titizlikle korumalarini, ata bindikleri zaman yanlarindan ayirmamalarini ve Israilogulari’nin ahid sandigini tasidiklari gibi onu savaslarda en önde tasimalarini emretti.
7. Fas’ta yasamakta olan bir inanisa göre bir velinin kabrini ziyaret ederken Ṣaḥiḥ-i Buḫari’nin herhangi bir sayfasini açip gözüne ilk ilisen hadisi okuyan, sened zincirindeki raviler ve Nebi as vasitasiyla Allah’tan muradinin hasil olmasini isteyen bir kimsenin dilegi çok geçmeden yerine gelir.
8. 1798’de Ezher Camii’nde Napolyon Bonapart’in sehre girmemesi dilegiyle, 12 Eylül 1902’de yine ayni yerde kolera tehlikesi sebebiyle Ṣaḥiḥ-i Buḫari hatmedildi.
9. Balkan Savasi’nin basladigi günlerde Ezher seyhi, Osmanli ordularinin zaferini niyaz etmek maksadiyla ileri gelen âlimlerden kibleye yönelerek Ṣaḥiḥ-i Buḫari okumalarini istemistir.
10. Önemli islere baslarken de Ṣaḥiḥ-i Buḫari’yi hatmetme gelenegi vardir. Magrib’de yapilan büyük hatim merasimleri için Recep ayinin ilk günü Ṣaḥiḥ-i Buḫari okunmaya baslanir, Ramazanin 27. gecesi okuma isi sona ererdi. Eserin “Sübḥânallāhi ve bi-ḥamdihî sübḥânallāhi’l-ʿaẓîm” teshibini tavsiye eden son hadisine sira gelince, herkes ayaga kalkar ve bu hadisi 101 defa tekrar ederdi. Bu merasim hükümdarin sarayinda da tekrarlandigi gibi, Ramazan bayraminin 1. ve 7. günlerinde hükümdarin bulundugu sehir merkezlerinde tekrarlanirdi.
11. Türkiye’de, Birinci Büyük Millet Meclisi açilacagi zaman ülkenin her yerinde Ṣaḥiḥ-i Buḫari hatimleri yapilmistir. 21 Nisan 1920’de Hey’et-i Temsiliyye adina Mustafa Kemal imzasiyla 61. firka kumandani Refet Bey’e çekilen telgrafta, “Bi-mennihi’l-kerîm (Insaallahu teala) Nisan’in 23. Cuma günü cuma namazini müteakip Ankara’da Büyük Millet Meclisi küsâd edilecektir” dendikten sonra, “yevm-i mezkûrun te’yîd-i kudsiyyeti için bugünden itibaren merkez-i vilâyette vali beyefendi hazretlerinin tertibiyle hatim ve Buhari-i Serif tilavetine bed’ olunacagi... mukaddes ve mecruh vatanimizin her kösesinde ayni suretle bugünden itibaren Buhari ve hatemat-i serife kiraatine sürû edilecegi” bildirilmekteydi. (Gazi Mustafa Kemal, s. 272-273). (Kay. Isl. Ansk. Ilgili mad.)
Görüldügü gibi, Buhari’nin, Nebi as’a ait olduguna kanaat getirerek topladigi sözler (Camiu’s-saḥih), zamanla Kur’an ile esitlenerek ve “her derde deva” olacak bir konuma yükseltilerek mitolojilestirilmis ve Nebi as da bu mitolojinin bir parçasi haline getirilmistir.
Halbuki Nebi as, hayatimiza yön vermek, bizi Islam ahlakina kavusturmak ve Kitab’i anlamamizi kolaylastirmak için hadisleriyle tavsiyelerde bulunmustu; ama maalesef ders almaya degil de tapinmaya merakli olan zevat, bununla yetinmediler, Nebi’nin sözlerini zimnen vahiy konumuna yükselterek Islam akidesini tahrif ettiler.
Düsünün! Nebi as’dan 200-220 yil sonra çesitli okullardan/sahislardan toplanan 600 bin rivayetten/malzemeden seçilerek dört bin kadari sahih kabul edilerek (ki onlarin da önemli bir kismi problemlidir) meydana getirilen bir beser/Buhari çalismasi, “La reybe fih” olan Allah’in kitabi ile ayni derecede islem görüyorsa, siz mevcut/yürürlükte olan dinin, Allah’in dini oldugundan nasil emin olabilirsiniz!
Öyle ise, bilinmelidir ki “dinul kayyim” (saglam din), sadece Allah’a özgü olan dindir. (Beyyine 5) Bu din, asla kuskuya yer vermedigi gibi, ekleme ve çikarmalara (tahrifata) da yer vermez. Binaenaleyh, müminler, kendilerine “din” olarak birakilmis mirasi/terekeyi, pedagojik anlamda ele alarak elemeli, batil ve tahrifata firsat vermemeli ve sadece hakiki olan kismina sahip çikmalidirlar. Aksi takdirde, batil bir akide ve tahrif edilmis bir din yasamis olurlar ki bu da hesap gününde pismanliga sebep olacaktir.
Din-i Islam’i Allah’in kitabindan ve elçisinin sahih uygulamalarindan ögrenip yasayanlara selam olsun!
Muhabbetlerimle…
(Bu yazida yer alan fikirler yazara aittir. Hikmet Akademisi’nin bakis açisini yansitmayabilir.)
