Kavramlar, düsünce dünyamizin yildizlaridirlar. Kavramlar olmadan düsünce ve düsünmenin kendisi gerçeklestirilemez. Bu yüzden kavramlari saglikli ve sahici bir sekilde anlamlandirmayi basarabilmeliyiz. Kavramin derinligi, düsüncenin derinligini isaret eder.
Kavram, kavramaktan gelen bir ifade kalibidir. Kavradigimiz seyi tek bir kelime ile ifade edebildigimizde ve o tek kelimeye bir düsünceyi yükledigimizde kavrama ulasiriz.
Kavramin kök anlami…
Her kavramin bir kök anlami vardir. Bu kök anlami üzerinden hareketle kavramin gelisim dinamiklerini düsünmekte yarar var. Kök anlam, ayni zamanda kavramin üzerine bina edilecegi zemini ve sinirlarinin uzamini gösterir. Bir kavramin kavram olarak varlik kazanmasi onun kök anlamiyla birebir iliskili bir durumu isaret eder. Edebi bir metinde ironi, imge veya sembol olarak kullanilacaksa da kök anlamini dikkate almak durumundadir. Kavram, kök anlami üzerine yükselir, gelisir, serpilir, büyür…
Kavramin olustugu baglam…
Bir kavram kendiliginden var olmaz, bir baglama istinaden gelisir. O baglam içinde anlamini bulur. Örnegin, modern kavrami daha öncede farkli söyleme biçimleri olsa da ayni anlami ihtiva eden sekilde kullanimi vardi. Ama modern düsünce modern kavramini yeniden tanimladi. Baglami dikkate almadan salt sözcük anlami ile hareket etmek kavrami dogru anlamayi engeller. Din kavrami da öyledir. Bir baglam içinde anlamini izhar eder. Herhangi bir kavrami dogru anlamanin yöntemi, onun olustugu baglami dogru bir sekilde ögrenmek ve ona göre anlami yüklemektir.
Kavramin olusturdugu baglam…
Bir kavramin olustugu baglam kadar o kavramin olusturacagi baglamda önemlidir. Bir kavramin ortaya çikmasinda baglamin önemi ortada, ama ayni sekilde o kavram kendi baglamini da üretir. Pragmatizm kavrami kendi baglamini üretmistir. Insanlik tarihi boyunca insanlar pragmatik davranmislardir. Bu yasam karsisinda insanin tutumunu isaret eden bir durumdur. Modern düsünce içinde pragmatik tutum, siyasetten sosyolojiye, ticaretten sosyal psikolojiye kadar bir çok alanda kendi konumunu olusturmustur. Her kavram kendi baglamini olusturur. Kavramin gelisimini izlemenin yolu; kavramin olustugu baglam ile olusturdugu baglam ve arasindaki bagintilardir.
Kavramin yakin oldugu kavramlar kümesi…
Her kavramin yakin oldugu kavramlar kümesi vardir. Insan kavraminin yaninda canlilik, yasam, açlik, tokluk ruh, beden, kalp, akil gibi birden fazla kavramin yakin kümeyi olusturdugu gözlenir. Kavramin kendi dinamiklerini gelistirmesi için yakin oldugu kavramlar kümesine olan ihtiyaci açiktir. Kavramlar da tipki insanlar gibi etkilesim içinde olurlar. Çünkü kavrami insa eden insandir. Insan ise etkilesime açik bir yapi arz eder. O yüzden yakin oldugu kavramlar kümesi ile etkilesim içinde kendi dinamigini gelistirir.
Kavramin uzak oldugu kavramlar kümesi…
Bir kavramin uzak oldugu kavramlar kümesi ise onun sinirlarini belirler. Kavramin bir sinir hali bulunur. Yani kavram, öylesine basibos olamaz, sinirlari dogru bir sekilde ortaya konulmalidir. Aci ve tatli kavramlari gibi zit gibi görünseler de birbirlerini belirlerler…
Kavramin ailesi ve aralarindaki iliski ve iletisimin etkilesimi…
Her kavramin bir içinde yer aldigi bir aile kavramlari vardir. Örnegin, Din dedigimizde, vahiy, Nübüvvet, Resul, Sünnet, farz, emir ve nehiyler gibi… Tabi genisletilebilirde… Bu kavramlar kümesi birbirini besler, etkilesime girerler ve ona göre yeniden anlam kazanmaya baslarlar.
Kavramin tasidigi düsünce…
Kavramlar düsünce tasirlar. Her kavram düsünce yüklüdür. O düsünce ile kendi anlam alanini belirgin kilar. Kavram ve düsünce arasinda derin bag vardir. Para kavrami iktisadi düsünceyi isaret eder ve kavram olarak en temel iktisadi kavrama gönderme yapmaktadir. Iktisat ise düsünceyi içerir. Müslüman kavrami, Allah’a iman eden, emir ve nehiyleri uyan, iyilik yapan, ahrete inanmanin düsüncesini de beraberinde tasir. Müslüman dedigimizde ifade ettigimiz seylerin düsüncesini de çagristirir.
Kavramin isaret ettigi ahlaki zemin…
Bir kavram ahlaki bir zemine isaret etmiyorsa kavramsallasmada sorun yasiyor demektir. Kavram olmanin ölçütü, ahlaki bir zemini güçlendirmesi ve isaret etmesidir. Dogruluk kavrami ayni zamanda bir ahlaki göndermedir. Katil de tersinden bir ahlaki göndermedir. Zulüm kavrami da öyle… Ister negatif, ister pozitif gönderme olsun bir kavram ahlaki bir göndermeyi içerir.
Kavramin ait oldugu dünya görüsü…
Her kavram bir dünya görüsüne aidiyet tasir. Çünkü kavram ve düsünce iliskisi, düsüncenin ise bir dünya görüsüne aidiyeti tartisilmazdir. Bu yüzden kavram ait oldugu dünya görüsünü dikkate alarak anlamlandirilmalidir. Sosyolojik bir kavrami ahlaki bir kavram olarak tasarimlayamayiz. Örnegin, din, Ed Din anlaminda kullandigimizda Allah’in Peygamberler araciligi ile gönderdigi bir anlami tasir. Bu dünya görüsünün izini tasir. Religion anlaminda din kavramini kullandigimizda farkli bir anlami isaret eder. din kavrami sosyolojide ayri bir anlam, psikolojide de ayri bir anlami ihtiva eder.
Kavramin farkli düsünce ve dünya görüslerinde kazandigi anlam ve içerik…
Kavram, özgürlügünü sonuna kadar kullanir. Bu sayede farkli düsünce ve dünya görüslerinde yeni anlamlar kazanir. Kavrami dogru anlamanin yolu, hangi düsünce ve dünya görüsünde kazandigi anlami dikkate almaktir.
Kavramin destek aldigi ve destek verdigi düsünsel zemin
Her kavram etkilesim içinde varlik kazanir. Bu yüzden de bir kavram, destek aldigi ve destek verdigi düsünsel zeminler olacaktir. Islam, vahiyden destek alir. Peygamberin örnekligini destek olarak alir. Ama ayni sekilde insanlarin Islam’a girerken ve müslümanca yasamaya ve düsünmeye çalisirken destek veririr.
Kavramin hinterlandi…
Bir kavramin arka plani her zaman var olacaktir. Bu kavramin derinligini ve beslendigi zemini göstermesi açisindan önemlidir. Kavramin kendi derinligini ve kapsayiciligini görmenin imkâni, onun arka planini görmekle ilintili bir durumu isaret eder.
Kavramin gelisim süreci…
Her kavramin kendine has gelisim sürecine sahiptir. Etkilesimi gelisiminin dinamigini de gösterir. Aslinda insan gibi kavramda dogar, büyür, gelisir, yaslanir ve ölür.
Kavramin ayni dünya görüsü içerisinde farkli yöntemlerce kazandirilan nüanslar…
Bir kavram içinde yer aldigi dünya görüsü içinde farkli yöntemler üzerinden yeni nüanslar kazanir. Bu nüanslar onun gelisiminin niteligini gösterir. Böylece kavramin kendi dinamizmini görmemizi de saglar.
Ayni dünya görüsünde farkli akimlar açisindan kazandigi anlam ve derinlik sayesinde kavramin kazandigi esneklik ve estetik özellik…
Bir kavram ayni dünya görüsü içinde farkli akimlarda yeni anlamlar kazanir, bu onu derinlestirir ve böylece bir esneklik ve estetiklik kazanir. Örnegin; modern düsüncede etik kavrami, farkli akimlarda; sosyolojide farkli anlam kazanir, psikolojide farkli anlam kazanir, iktisadi alanda farkli anlam kazanir, varolusçu akimda farkli, pozitivist akimda farkli, rasyonel akimda farkli anlamlar kazanir. Bu her dünya görüsü ve akimlari içinde geçerliligini korur.
Bir kavramin yeni kavramlarin olusumunu sagladigi zemin…
Bir kavram her zaman yeni kavramlarin olusumuna yönelik bir zemin olusturma becerisi onun gücünü ve karakterini gösterir. Tipki aile gibi kavramda kendi ailesini kurar. Sürekli yeni kavramlara zemin hazirlar.
Bir kavram ve bir dünya…
Her kavram bir dünyadir. Düsünce ve dünya görüsünü hazirlama gibi bir misyonu olan kavram bir dünya insa eder. Kavram deyip geçmemek lazim… Yenidünyalara yeni kavramlar sayesinde ulasilir. Tarih boyunca bu böyle süregelmistir.
Sonuç:
Kavramlar insani insan kilan, onu yasam karsisinda donanimli kilan, iliskiler agini üzerine kurdugu bir zeminlerdir. Kavramlari kendi hakiki anlamlari ile birlikte yasamimizin bir parçasi kildigimizda kendi yasamimizi da anlamli kilmanin yolunu, yordamini buluruz anlamina gelir…
Not: Bu yazi 29.12.2022 tarihinde turkish.aawsat.comsitesinden alintilanmistir, yazinin orijinali için asagidaki linki tiklayiniz.
https://turkish.aawsat.com/home/article/4069116/abdulaziz-tantik/bir-kavram%C4%B1n-hik%C3%A2yesi
Bu yazida yer alan fikirler yazara aittir. Hikmet Akademisi’nin bakis açisini yansitmayabilir.
