Sinirlari Kaldirmak!

Tarih sinirlari kaldiran ve bu sayede tarihin akisini degistiren sayisiz olaylarla doludur.

Bu sürecin ilk örneklerinden biri insanlarin ati evcillestirmesiyle basladi. “Bugünün güneybati Rusya’sinin kuzey Kafkasya bölgesinde, bazi kaynaklara göre yaklasik 4.200 yil önce bazilarina göre ise 6000 yil önce insanlar atlari evcillestirdi. Vahsi atlari evcillestirmek, insanlarin uzun mesafeli hareket etme, savasma, iletisim kurma ve ticaret yapma seklini degistirdi. Ancak bu ayni zamanda, yaklasik 500 yil içinde Bati Avrupa’dan Mogolistan’a kadar var olan tüm vahsi popülasyonlarin yerini evcillestirilmis kisraklarin ve aygirlarin alacagi anlamina geliyordu” (1,2). Ati evcillestiren insanoglu bu sayede daha uzak mesafelere ulasmak gibi büyük bir imkan ve iletisim alanina kavusurken bir taraftan da fiziksel olarak is gücünü bu hayvanlar ile görmeye basladi. Ancak bu nimetle beraber bir sey daha ortaya çikti, evcillesen at ayni zamanda bir savas aracina dönüsmüs oldu ve daha uzak yerlere ulasan insanlar, atlari kullanarak birçok yeri isgal/istila edebiliyordu. Böylelikle atlar insanlar için mesafe sinirinin kalkmasi açisindan önemli bir araç haline gelmis ancak beraberinde yeni sorunlarda ortaya çikarmisti.

Daha sonra insanlar tasa ve madene biçim vermeye basladilar. Bu da bir baska sinirin kalkmasi anlamina geliyordu. Yaklasik M.Ö. 1000 yilinda demir ve çelik üretiminin Bati Afrika, Güneydogu Avrupa, Güney Hindistan ve Çin’de es zamanli olarak kesfedilmesi (3) ile birlikte insanoglu yasadigi dogaya artik daha fazla hükmetmeye basliyordu. Insanlar çesitli madenleri demiri bakiri isleyerek kendilerine fayda saglayan araçlar haline dönüstürüyorlardi. Bir baska sinirda asilmis ama bununla beraber bu ayni zamanda yeni savas araçlarinin ortaya çikmasina, insanlarin bu yeni araçlari kullanarak birbirine zarar vermesi de kaçinilmaz olmustu.

Tarihsel süreç yasam içerisinde bu tarz sinirlari kaldiran ya da sinirlarin asilmasina imkan saglayan çesitli dönüm noktalari ile doludur. Bunlardan bir digeri de dünya tarihinin dönüm noktalarindan biri olan cografi kesiflerdi. Cografi kesifler dünya tarihinin en önemli kirilma noktalarindan bir tanesi olmakla beraber ayni zamanda “sömürgecilik” tarihinin de baslangici olarak degerlendirilebilir. Çünkü gemileri kullanarak yeni kitalari, yeni kara parçalarini kesfeden beyaz Avrupalilar gittikleri yerleri, kendi ülkeleri açisindan bir zenginlik ve refah aracina dönüstürürken oradaki yerli halk açisindan da adeta bir zulüm ve iskence sürecini baslatmistir. Büyük gemilerle yapilan bu kesifler sayesinde kalkan sinirlar, Avrupa’yi ve onun  “seçkin halkalari” için zenginlemeye neden olurken, Amerika, Afrika, Avusturalya ve Asya’da kendi halinde yasan haklar açisindan ise kan ve gözyasi tarihi olarak yazilmistir.

Atlarin evcillestirilmesinden cografi kesiflere sonrasinda ise sanayi devrimine kadar ortaya çikan her yeni gelisme insanlar açisindan yeni bir sinirin geçilmesi anlamina geliyordu. Ancak geçilen bu her yeni sinir insanlik için çesitli kazanimlar getirmekle birlikte dogal olarak sahip olduklari birçok degerin/birikimin de yitilmesine neden oluyordu.

Bu sürecin en önemli dönüm noktalarindan biri süphesiz dijital devrimin baslangici olan bilgisayarin icat edilmesiydi. 1642’de Pascal’in hesap makinesi ile baslayan, 1820’li yillarda Charles Babbage’nin fark motoru ile devam den süreç Aiken’in 1937’de ilk otomatik elektromekanik bilgisayari icat etmesi ile yeni bir boyut kazanacakti. Ikinci dünya savasi sonrasi hizla ilerleyen bu süreç 1981 yilinda ilk tasinabilir bilgisayarin satisina kadar uzanmis ve sorasinda bu teknoloji hizla geliserek interneti ve yapay zeka teknolojisini üretmistir(4). Bu üretim yeni bir sinirin daha kalmasi anlamina geliyordu. Insanlik bilgisayar ve internet ile birlikte zaman ve mekan kavramlarina yeni bir boyut kazandirmis, yapay zeka ile birlikte artik insan ve makine arasindaki sinirlar kaldirilmaya baslanmisti.

Dijital devrim birçok alanda hayati kolaylastirip insanlik yararina sonuçlar ortaya çikarsa da beraberinde yeni sorunlari da getirmeye baslamisti. Artik insanlarin yaptigi birçok seyi yapay zeka teknolojisine sahip makineler yapiyor, fabrikalarda insanlar yerine bu “akilli mekanik canlilar” yer buluyordu. Yani bir taraftan makineler insanlara benzerken asil tehlike diger tarafta ortaya çikiyor ve insan ile makine arasinda kalkan sinir insalarin da makinelere benzemesine neden oluyordu. Tipki bir makine kontrol edilir gibi insanlarin algilari yönetiliyor, tercihleri sekillendiriliyor ve kendini özgür sanan köleler/robotlar olusturuluyordu. Belki de posthümanist dönemin dönüstürülmüs insani böyle bir sey olmaliydi.

Ancak bu dönüsüm sadece organik canlilarin mekaniklestirilmesi ile sinirli kalmayacak gibi görünüyor. Zira insan ile makine arasinda kalkan sinirlar israrla insana ait biyolojik özelliklerin de ortadan kaldirilmasina neden oluyor ve insanoglu yaptiklari ile artik bizatihi kendi varligini tehdit ediyor.

Asil soru su; dijital devrimle ortaya çikan ve insana ait birçok siniri kaldiran bu süreç için siradaki hedef kadin ve erkek arasindaki sinirin yani cinsiyetin de ortadan kaldirilmasi olabilir mi?

KAYNAKLAR

1.https://arkeofili.com/atlarin-ilk-evcillestirildigi-yeri-ve-zamani-artik-biliyoruz/

2.https://www.bbc.com/turkce/haberler/2012/05/120508_horse_taming#:~:text=Genetik%20bir%20ara%C5%9Ft%C4%B1rman%C4%B1n%20sonucuna%20g%C3%B6re,Avrupa%20ve%20Asya'ya%20yay%C4%B1ld%C4%B1lar.

3.https://metaldunyasi.com.tr/tr/guncel/86/demir-ve-celik-uretiminin-kisa-bir-tarihcesi.html#:~:text=Demir%20ve%20%C3%A7elik%20%C3%BCretiminin%20ba%C5%9Flang%C4%B1c%C4%B1,e%C5%9F%20zamanl%C4%B1%20olarak%20%E2%80%9Cke%C5%9Ffedildi%E2%80%9D.

4. https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/bilgisayar-kim-ne-zaman-icat-etti

Bu yazida yer alan fikirler yazara aittir. Hikmet Akademisi’nin bakis açisini yansitmayabilir.